Davat

نشریه ادبی

 

نگاهی به «خرد گمشده»
تازه ترین کتاب عباس میلانی

رضا فرخفال

خرد گمشدهLost Wisdom تازه ترین کتاب عباس میلانی است که پس از معمای هویدا به زبان انگلیسی منتشر شده است. این کتاب حاوی ده مقاله و یک مقدمه در تعریف مدرنیته است. بعضی از این مقالات مثل سعدی و سیرت پادشاهان، ناصرالدین شاه و سفر فرنگ، شادمان و مسئله تجدد، تهران و تجدد، هدایت و حهان بینی تراژیک، و عقل آبی شهرنوش پارسی پور قبلا در مجموعه ای به زبان فارسی به نام تجدد و تجدد ستیزی در ایران منتشر شده بود( اختران،1381). کتاب خرد گمشده اما حاوی مقالات تازه ای نیز هست مثل کافی کافی است ( بحثی درمبانی نظری بنیاد گرایی شیعه)، ابراهیم گلستان و مسئله تجدد، گلشیری وچهره دوگانه سنت و در برزخ تبعید... کتاب خرد گمشده را در آمریکا انتشارات میجMage در167صفحه منتشر کرده است.
عباس میلانی در کتاب اخیرش مورخ به معنای متعارف کلمه نیست. او پژوهشگری است در زمینه تاریخ عقاید که با فرهنگ و تحولات آن و نیز با زبان به عنوان حامل فرهنگ سروکار دارد. میلانی را باید از معدود پژوهشگرانی دانست که از صلاحیت کامل برای ورود به چنین زمینه ای برخوردار است. چرا که او هم از نظریه های معاصر در باب فرهنگ و تاریخ با خبر است و هم گذشته و حال فرهنگ ایران را به خوبی میشناسد. بخصوص در زمینه فرهنگ معاصر شناخت میلانی مبتنی بر تجارب و مشاهدات دست اولی است که حاصل حضور شخص خودش در متن چنین فرهنگی بوده است. این ویژگیها به میلانی نگاه جامعی داده است که در میان دیگرپژوهشگران ایرانی کمتر یافت می شود.
اما ببینیم لب کلام میلانی در این کتاب تازه اش، خرد گمشده، چیست. میلانی در این کتاب با بازخوانی متنهایی از گذشته و حال فر هنگ ایرانی می خواهد نشان دهد که مفاهیمی همچون عدالت و برابری، قانون مداری و خردگرایی در این فرهنگ مفاهیمی غریبه نبوده اند. در واقع او به دنبال روشن کردن خطوطی از یک گفتمان خردگرا و یا گفتمانی از آزادی به مفهوم مدرن آن درتاریخ فرهنگ ایرانی است. با نشان دادن چنین سابقه ای میلانی همچنین میکوشد که روشن کند مدرنیته به عنوان یک بدعت غربی در فرهنگ معاصر ایران چه چالشهایی را برانگیخته و چه تاثیراتی را به دنبال داشته است.
کار میلانی در این کتاب به گفته خودش گونه ای باستانشناسی فرهنگی است. این باستانشناسی، بازهم به گفته خود او، به لحاظ روش شناسی مبتنی بر چهارچوبی است که آن را از مکتب تاریخ گرایی نو new historism برگرفته است. این چهار چوب تئوریک با تاکید بر امر فرهنگی یا تاریخی به عنوان یک متن در پی شناخت آن بر می آید. به گفته خود میلانی، این چهار چوب یک بوطیقای فرهنگی
cultural poetics را برای سنجش و شناخت در لختیار پژوهشگر می گذارد. با وجود کاربست درخشان چنین بوطیقایی در کتاب اما کار میلانی یکسره خالی از موارد سوال برانگیز نیست. برای مثال در مورد سعدی همچنانکه خود میلانی نشان داده، میتوان مفاهیمی از برابری، قانون مداری و یا مفهومی از یک پادشاهی مردمگرا را در متن گلستان یافت. اما مسئله این است که در همین متن به مفاهیم یا دیدگاهایی حاکی از زن ستیزی یا یهود ستیزی نیزبر می خوریم که با برابری و آزادی به مفهوم مدرن کلمه تعارض دارد.
به بیانی دیگر و کلی تر، میتوان سوال کرد که در نبود درک و دریافتی از
« من » به عنوان ذهنیت خود بنیاد و اندیشمند که مفهوم بنیادین مدرینیته غربی است، چگونه و تاکجا میتوان در فرهنگ ایرانی به دنبال یافتن مصادیقی از گفتمان آزادی به مفهوم مدرن آن بود؟.. خود میلانی در جایی البته اشاره ای دارد به اینکه در زبان فارسی مفهوم « من » به صورت ضمیر اول شخص مفرد معمولا از زنجیره کلامی حذف میشود. این حذف من به عنوان یک ضمیر منفصل گرایشی غالب در زبان فارسی است که میلانی آن را به ضعف فردگرایی در فرهنگ ایران تعبیر می کند. از جهتی این تعبیری است درست، اما بلافاصله این سوال را پیش می آورد که با تکیه بر زبان به عنوان متن، نبود مقولات مذکر و مونث نیز در زبان فارسی آیا به معنای محوشدگی کلیه نابرابری های جنسیتی در فرهنگ ایرانی است؟.. که البته میدانیم که چنین نیست.
از سوی دیگر و از همان منظرتاریخ گرایی نو، برای یافتن رگه هایی از گفتمان آزادی در یک فرهنگ ضروری است که نه تنها متن های پذیرفته و دربرگرفته شده در آن فرهنگ، بلکه متن هایی نیزمورد بررسی قرار گیرد که آن فرهنگ از خود بیرون رانده و در نهایت سرکوب کرده است. جای این گونه متن ها در کتاب میلانی خالی است. با این حال انچه او بر آن انگشت گذاشته ، انتخابش از موضوعات یا متن ها، نافی انتخاب ها ی دیگر و پرداختن به متن های دیگر نیست. تا همین جا هم آنچه میلانی درکتاب خرد گمشده و در کتاب تجدد و تجدد ستیزی درایران ارائه داده است، برای پژوهشگران و خوانندگان متن فرهنگ ایران و رابطه آن با مسئله تجدد بسیار راهگشا و سودمند است.

صفحه نخست

داستان

شعر

مقاله

 گفت و گو

 طنز

مواد خام ادبی

 درباره ی دوات

 منتشر شد:

حرکت با شماست مرکوشیو!
رضا قاسمی
انتشارات نیلوفر


معمای ماهیار معمار
رضا قاسمی
انتشارات نیلوفر ـ تهران

دعوت به مراسم کتابخوانی

 

 


ادبیات روی انترنت
کتابخانه الکترونيکی

دستچينی از بهترين
داستان های ايرانی

به انتخاب دوات

 


کارهای رضا قاسمی  روی انترنت

 

تماس

 

بازچاپ مطالب دوات ممنوع است؛ مگر با ذکر مأخذ و لینک به سایت دوات

برگشت